Aktualnie tablica znajduje się przed kratą po prawej stronie wchodząc do kościoła bocznym wejściem. Jednakże, co oczywiste, nie było to pierwsze miejsce, którym znajdowała się tablica i płaskorzeźba. W czasach, gdy żył Pan Paczek nowy kościół jeszcze nie istniał, gdyż zbudowano go na początku XX wieku. Ówcześnie w miejscu, gdzie obecnie jest plac kościelny znajdował się stary murowany kościół zwany Kościołem pod Lipami i tam też został pochowany rzeczony Paczek.
Pomnik Pana Paczka
Jest to sporych rozmiarów pomnik renesansowy wykonany z czarnego marmuru. Przedstawia on Chrystusa na krzyżu, u którego stóp klęczą dwie postacie – sam Imć Pan Paczek i jego żona. Paczek jest przedstawiony w typowym staropolskim stroju, kontuszu, butach, do lewego boku ma przypasaną karabelę, głowa wydaje się ze szlachecka podgolona, choć trudno się z płaskorzeźby na pewno zorientować, na twarzy widać wyraźnie zaznaczony wąs, broda jest natomiast ogolona. Żona Pana Paczka natomiast ma ubiór kobiecy z czepcem zarzuconym na głowę. Obie postacie klęczą ze złożonymi dłońmi w modlitewnej postawie, wzrok mając zwrócony do góry w stronę ukrzyżowanego Chrystusa. Przedstawienie to jest ma formę typową dla okresu kontrreformacji, kiedy to postacie zmarłych ukazywano zwykle na klęczkach w pozycji adoracji krucyfiksu.
Pan Paczek z żoną
Ciekawa jest nie tylko sama płaskorzeźba, ale również postać Imć Paczka, jednej z postaci związanych z Czeladzią i solidnie poświadczonych źródłowo. Według Cz. Ryszki Fryderyk Paczek był człowiekiem bardzo zasłużonym dla Polski i czeladzkiego kościoła. Pochowany został w podziemiach czeladzkiego kościoła w czasach, gdy jego plebanem (a równocześnie dziekanem bytomskim) był ks. Andrzej Skarżyński.
Fryderyk Paczek, pochodził z Wroczimowic spod Miechowa, gdyż na nagrobku mamy napis "de Wroczimowice”. Dzisiejsze Wrocimowice to wieś położona w województwie małopolskim.
Sporo informacji o nim można znaleźć na stronie e-Sosnowca. Na podstawie danych tamże zawartych wyłania się nam następujący obraz. Paczek był sołtysem Milowickiem początkowo stanu chłopskiego, niemniej zaliczał się on do bogatych chłopów. W roku 1594 otrzymał od biskupa K. Radziwiłła tytuł szlachecki. Świadczy o tym fakt, iż w dokumentach z 1598 roku figuruje on już, jako "haeres villae", czyli jako posiadacz wsi. Przypuszcza się, że podczas nadawania mu szlachectwa został on obdarowany wsią Milowice gdyż począwszy od tego roku wnosił on z tej wsi świadczenia w wysokości 20 złotych polskich na rzecz zamku biskupiego w Siewierzu. Potwierdzenie tego faktu znajduje się w dokumentach z roku 1617, kiedy to sam Fryderyk Paczek toczył spór o tak zwaną łąkę wójtowską z plebanem czeladzkim
Niemniej nigdy nie był szlachcicem dużego formatu, tylko raczej drobnym szlachcicem. Świadczy o tym termin ”generosus” - szlachetny użyty w jego epitafium. Tymczasem szlachciców bardziej szanowanych o wyższej pozycji określało się wówczas jako „nobilis”.
Z danych wynika, że Fryderyk Paczek był dziedzicem tylko części wsi Milowice. Można to wnioskować na podstawie faktu, iż, w roku 1623 do miana tego pretendował również Andrzej z Lipia Lipski. Według tablicy Paszek w momencie śmierci był Panem dwóch wsi Milowic i Dąbrówki („ in Milejowice et Dąbrówka haeres"). Jak napisałem przypuszcza się, kiedy został panem Milowic, natomiast trudno coś powiedzieć i tym w jaki sposób wszedł w posiadanie Dąbrówki.
Cytując stronę e-sosnowiec warto podać opis zabytku przedstawiony przez historyka sztuki Aleksandra Jaskiewicza.
"Jest to wczesnobarokowe epitafium z czarnego marmuru w transepcie, przeniesione tam z dawnej, nieistniejącej już świątyni. Posiada formę aedikuli z dużym krucyfiksem w części centralnej i symetrycznie klęczącymi po jego bokach postaciami małżonków. W zwieńczeniu widnieje kartusz z herbami Półrola, Gryf i Doliwa, a u dołu epitafium w polu między dwoma konsolkami - płyta z tekstem poświęcona zmarłemu w 1628 roku."
Łacińska tablica z pomnika
Tablica łacińska zamieszczona w kościele jest dość trudna do przeczytania, gdyż litery są miejscami mocno zatarte i musiałem robić kilka razy zdjęcia, aby wyszły na tyle, żeby dało się to w miarę czytać.
Napis ten przedstawia się następująco:
GENEROSVS FRIDERICVS PACZEK DE WROCZIMOWICE IN MILEIOWICE ET DABROWA HAERES TENVTARIUS BEDZINENSIS FLORENTE AETATE IN LVSTRANDIS DISSITIS REGIONIBUS ET REGNIS TRANSACTA MATVRA VERO NEGOCYS SERENISSIMI REGIS SENATVS REGNI PVBLICIS IMPENSA FIDDEQ SVA IN PATRIAM HOSTES EISVDE STRENVE PROFLIGANDO TESTATA MAGNORV FAVORE MAXIMV NACTVS OBDORMIVIT IN DOMINO ANNO MENSE
W moim dość swobodnym tłumaczeniu brzmi to następująco:
Szlachetny Fryderyk Paczek z Wroczimowic Pan na Milowicach i Dąbrówce dzierżawca Będzina. Okres swej dojrzałości spędził na zarządzaniu majątkami. Następnie w starszym wieku wiernie spełniał zadania powierzone mu przez króla i senat w zakresie odpierania ataków wroga na kraj. Ciesząc się wielkim szacunkiem umarł w Panu w roku ..... miesiącu ....
Na podstawie tablicy można uzyskać kilka dodatkowych informacji na temat Paczka (ich brak w źródłach sugeruje, że opisujący pomnik nie zadali sobie trudu jej odczytania):
Był dzierżawcą Będzina (Tenutarius Bedzinensis).
W starszym wieku służył królowi (matura aetate regni impensa...)
Brał udział w walkach ewentualnie poselstwach do wroga (hostes strenue profligando). Niestety tablica nie mówi, jakie to były wojny. Profligando sugeruje wojny obronne, ale może też to być jedynie zwrot retoryczny.
Rok i miesiąc śmierci Paczka nie są podane na tablicy. Dane mówiące o roku 1628, które znajdują się w opracowaniach dotyczących historii Czeladzi muszą pochodzić z innego miejsca. Na tablicy najprawdopodobniej ich nie było, gdyż nie wyglądają na zatarte, ale na to, że w ogóle nigdy ich tam nie umieszczono! Co samo w sobie zastanawia i otwiera pole różnych do domysłów. W zasadzie możliwości są dwie:
- Paczek umarł, został pochowany w starym kościele, ale z jakichś względów nie umieszczono roku na tablicy (pokłócił się z proboszczem?, itp.).
- Paczek nie umarł w Czeladzi tylko gdzie indziej, np. na wojnie, jego ciało nie zostało do Czeladzi dostarczone i nigdy go nie pochowano w starym kościele, natomiast tablica została ufundowana przez niego już wcześniej – jeszcze przed śmiercią. Dodatkowo na tablicy pisze, że w późniejszym wieku brał udział w wojnach, więc może faktycznie gdzieś na wojnie zginął?
Fragment tablicy z napisem - rok i miesiac - widać wyraźnie, że nie ma i nie było po nich nigdy żadnej daty
Ciekawa jest również sprawa jego szlachectwa. Jak napisałem wyżej podaje się, iż w 1594 uzyskał tytuł szlachecki. Pojawia się jednak w tym miejscu pytanie - jaki? Polski czy Księstwa Siewierskiego. I nie jest to pytanie banalne jak mogłoby się w pierwszej chwili wydawać, ponieważ tytuły szlacheckie nadawane na terenie Księstwa Siewierskiego nie były uznawane w Polsce! Podobno sformułowanie „szlachcic siewierski” było nawet w ówczesnej Rzeczypospolitej uważane za obrazę, ponieważ na terenie Księstwa tytuł ten można było znacznie łatwiej dostać niż w Rzeczypospolitej. Z drugiej strony tablica mówi o służbie królowi i udziale w wojnach i o ile nie jest to pusta retoryka sugerowało by, że miał również szlachectwo polskie.
Tak więc postać Paczka wydaje mi się bardzo ciekawa. Szkoda jedynie, że dostępne źródła pozwalają zadać więcej pytać niż dać odpowiedzi. Ale może gdzieś istnieją dodatkowe informacje, które pozwolą coś więcej powiedzieć o Panu Fryderyku Paczku, człowieku, który od chłopa poprzez sołtysa, doszedł do szlachectwa oraz własności i dzierżawy znacznych posiadłości, służył królowi, brał udział w wojnach a którego tablica pamiątkowa i pomnik znajdują się w czeladzkim kościele stanowiąc świetny przykład awansu społecznego w XVII wiecznym świecie.
Krucyfiks z pomnika
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz